KAZANIMLAR
F.8.1.1 : Mevsimlerin Oluşumu
- F.8.1.1.1 : Mevsimlerin oluşumuna yönelik tahminlerde bulunur.
- F.8.1.2. İklim ve Hava Hareketleri
- F.8.1.2.1 : İklim ve hava olayları arasındaki farkı açıklar.
- F.8.1.2.2 : İklim biliminin (klimatoloji) bir bilim dalı oluğunu ve bu alanda çalışan uzmanlara iklim bilimci (klimatolog) adı verildiğini söyler.
MEVSİMLERİN OLUŞUMU
Mevsimlerin oluşumunu anlayabilmek için Dünya’nın şeklini ve hareketlerini incelememiz gerekir.
Dünya’nın Şekli ve Hareketleri
- Dünya geoid şeklindedir. Kürenin kutuplardan basık, ekvatordan şişkin biçimidir. Güneş ışınları yeryüzüne farklı açılarla düşer.
Dünya kendi ekseni etrafında dönme hareketi yaparken, güneş etrafında dolanma hareketi yapar.
Dönme Hareketi (Günlük Hareket)
- Dünya’nın kendi ekseni etrafında batıdan doğuya (saat yönü tersi) dönmesi sonucu gece gündüz meydana gelir.
- Bir tam dönüş 24 saat sürer
- Gece gündüz arasındaki sıcaklık farkının meydana gelmesi Dünya’nın kendi ekseni etrafında dönmesinden kaynaklanır.
Dünya’nın günlük hareketi sonucu :
- Gün içinde sıcaklıklar değişir.
- Yeryüzünün herhangi bir bölgesine güneş ısınları dik veya dike yakın bir açı ile düşerse o bölgenin sıcaklık değeri yüksek olur
- Güneş ışınlarının dünya üzerindeki herhangi bir noktaya gün içinde geliş açısı değişir.
- Cisimlerin gün içindeki gölge boyu değişir. Güneş ısınlarının dünyaya geliş acısı ile ilgilidir.
Dolanma Hareketi ( Yıllık Hareket)
- Dünya güneş etrafında dolnama hareketi yapar.
- Bir tur 365 gün 6 saat sürer.
- Dünya’nın Güneş etrafında dolandığı yörüngesi elips şeklindedir
- Bu dolanma esnasında Dünya’nın ekseni eğiktir
- Mevsimler oluşur.
- Güneş ışınlarının dünya üzerindeki herhangi bir noktaya yıl içinde geliş açısı değişir.
- Yıl içerisinde sıcaklıklar değişir.
- Yıl içerisinde Gölge boyları değişir.
- Gece – Gündüz süreleri değişir.
EKSEN EĞİKLİĞİ NEDİR?
- Yörünge Düzlemi: Dünya’nın Güneşin etrafında dolanırken izlediği yola yörünge düzlemi denir.
- Yörünge Ekseni: Yörünge düzlemini dik olarak kestiği kabul edilen hayali çizgiye yörünge ekseni denir.
- Dünya’nın Ekseni: Kutuplardan ve yerin merkezinden geçtiği kabul edilen hayali çizgiye Dünya’nın ekseni denir.
- Ekvator Düzlemi: Dünya’yı iki eşit parçaya bölen hayali çizginin meydana getirdiği düzleme Ekvator düzlemi denir.
–>Yörünge ekseni ile Dünya’nın ekseni birbiri ile çakışmaz aralarında 23° 27’ lık bir eğiklik vardır. Bu eğikliğe Dünya’nın eksen eğikliği adı verilir.
NOT: 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde eksen eğikliğinin etkisi ortadan kalkar.
•Yer kürenin eksen eğikliğinden dolayı Dönenceler oluşur
•Kuzey ve güney yarım kürede dünyanın güneş ışığını dik alabileceği en uzak noktalara dönence denir. Kuzey yarım kürede yengeç dönencesi bulunurken Güney yarım kürede oğlak dönencesi bulunur. Ülkemiz yengeç dönencesinin üst tarafında kalır.
Eksen Eğikliğinin Sonuçları
- Bir noktaya düşen Güneş ışınlarının açısı yıl boyunca değişir. Bunun sonucunda mevsimler oluşur.
- Güneş farklı zamanlarda farklı yerlere dik açıyla gelir.
- Dünya üzerindeki herhangi bir yerde yıl boyunca gölge boyu değişir.
- Dönence alanları ve kutup daireleri meydana gelir.
- Güneş’in doğuş batış saatleri değişir.
- Gece ve gündüz süreleri uzar ve kısalır
- Mevsimlere göre sıcaklık ve basınç farkları meydana gelir.
- Kuzey ve Güney yarım kürede farklı mevsimler yaşanır.
EKSEN EĞIKLIĞI OLMASAYDI NE OLURDU?
- Güneş ışınları yıl boyu ekvatora dik gelirdi.
- Gece ve gündüz süreleri bütün dünyada sürekli olarak eşit olurdu.
- Mevsimler oluşmazdı.
- Bir noktanın Güneş ışınlarını alma açısı sabit kalırdı. Gölge boyu hep aynı olurdu.
- Bir bölgede sıcaklık yıl boyunca hep yakın seviyelerde olurdu.
Mevsimlerin Oluşmasın da iki olay etkilidir.
1. Dünya’nın Güneş etrafında dolanması (Dünya’nın yıllık hareketi)
2. Dünya’nın dönme ekseninin eğik olması
Not: Dünya’nın Güneş’e olan uzaklığının değişmesi mevsimlerin oluşumu üzerinde etkili değildir. Dünya’nın Güneş’e en yakın olduğu tarih 3 Ocaktır, fakat kuzey yarım kürede kış mevsimi yaşanır.Dünya’nın Güneş’e en uzak olduğu tarih 4 Temmuzdur, fakat kuzey yarım kürede yaz mevsimi yaşanır.
Dünya Üzerinde Güneş Işınlarını Dik Alan Noktalar
BİRİM YÜZEYE (ALAN) DÜŞEN ENERJİ
- Birim yüzey arttıkça birim yüzeye düşen enerji miktarı (enerji yoğunluğu) azalır.
- Kış mevsiminde birim yüzeye düşen enerji azalır, yaz mevsiminde artar.
- Alan ile düşen enerji miktarı birbiri ile ters orantılıdır.
A BÖLGESİNDE:
- Işık ışınları dik geldiği zaman dar bir alanı aydınlatır.
- Birim yüzeye düşen enerji miktarı fazla olur.
- Bölgelerde yaz mevsimi yaşanır.
B BÖLGESİNDE:
- Işık ışınları dike yakın geldiği zaman geniş bir alanı aydınlatır.
- Birim yüzeye düşen enerji miktarı az olur
- Bölgelerde kış mevsimi yaşanır.
- Ekvatorda güneş ışınları dik düştüğü için birim yüzeye düşen enerji fazladır.
- Kutuplarda güneş ışınları eğik düştüğü için birim yüzeye düşen enerji azdır.
- Kış mevsiminde birim yüzeye düşen enerji yaz mevsimine göre azdır. Güneş ışınları eğik açı ile gelir.
- Kış mevsiminde birim yüzeye düşen toplam enerji yaz mevsimine göre azdır. Gündüz süresi az ve güneş ışınları eğik açıyla gelmektedir.
GÖLGE UZUNLUĞU
Güneş ışınlarının yıl içerisinde farklı açılarla gelmesi Dünya üzerindeki bir cismin öğle vakti ölçülen gölge boyunun değişmesine neden olur.
Bir cismin gölge boyu
- Dünya’nın eksen eğikliği
- Dünya’nın günlük hareketine
- Dünya’nın yıllık hareketine
- Dünya üzerine bulunan yere göre değişir
NOT :Güneş ışınlarının yeryüzü ile yaptığı açı küçüldükçe gölge boyu artar.
ETKİNLİKLER